Rapport Sociaal en Cultureel Planbureau over jeugdhulp in de wijk

Sinds de decentralisatie in 2015 zijn de voorzieningen op het gebied van het sociaal domein de verantwoordelijkheid van de gemeenten. Deze voorzieningen vinden hun grondslag in de Participatiewet, Wmo 2015 en Jeugdwet. De gemeente heeft de nodige vrijheid in het vormgeven en inzetten van de voorzieningen, afhankelijk van de lokale behoefte. De decentralisatie vond dan ook plaats met het oog op maatwerk, en moest leiden tot meer samenhang in de hulp en meer ruimte voor professionals.

Inmiddels zijn echter de nodige knelpunten geconstateerd rond de uitwassen van de Jeugdwet en Wmo 2015. Jeugdzorg staat onder grote publieke belangstelling. Reden voor het Sociaal en Cultureel Planbureau om het sociaal domein in verschillende rapportages onder de loep te nemen. Onlangs (maart 2020) is een nieuw rapport verschenen, dat zich specifiek richt op de jeugdzorg die het meest wordt gebruikt: jeugdhulp zonder verblijf. Het rapport is onderdeel van een breder programma, waarin het verkrijgen van een beter inzicht in regionale en lokale verschillen in het gebruik van sociaaldomeinvoorzieningen centraal staat. Vergroot inzicht moet gemeenten beter in staat stellen de rol van hun eigen beleid en inrichtingskeuzes te doorgronden.

Omvang en aanpak onderzoek

Het rapport van het SCP heeft specifiek oog gehad voor de verschillen op een lager geografisch niveau: de verschillen tussen wijken bínnen een gemeente. Dit moet eraan bijdragen dat gemeenten beter grip krijgen op de oorzaken van de verschillen in gebruik. Om de omvang van het gebruik van jeugdzorg in algemene zin nog maar eens te duiden: in 2018 maakten 428.000 jongeren gebruik van jeugdzorg, dat komt neer op ruwweg 1 op de 10 jongeren in Nederland.

Uit het rapport wordt duidelijk dat het gebruik van jeugdhulp in een wijk een relatie heeft met demografische en sociaaleconomische kenmerken van de bevolking in die wijk. Denk aan samenstelling van huishoudens of de hoeveelheid bijstandsgebruikers. Andere kenmerken, zoals echtscheidingen of opleidingsniveau houden minder sterk verband met het gebruik van jeugdhulp. Opvallend is dat bij gemeenten die in een samenwerkingsverband zitten op het gebied van jeugdzorg, een dempend effect op het gebruik van jeugdhulp wordt geconstateerd. Gemeentelijke samenwerkingsverbanden zouden van invloed kunnen zijn op de preventie van problemen waar anders jeugdhulp voor nodig zou zijn.

Het SCP stelt dat de omvang van het gebruik van jeugdhulp niet direct iets zegt over de prestaties van de gemeente: ‘Het zegt niet of de hulp passend is. Immers, een relatief hoog gebruik kan duiden op een wijk met veel problemen. Maar ook als het gebruik hoger is dan wat men gegeven de bevolking zou verwachten, betekent dat niet dat de gemeente te veel jeugdhulp verleent. Het kan ook betekenen dat de gemeente een groot aanbod aan voorzieningen heeft en de mensen met problemen goed bereikt.’

Integraal karakter

Uit het rapport blijkt het integrale karakter van de problematiek rond welzijn. In de zoektocht naar de oorzaken voor de verschillen in de mate van gebruik van jeugdhulp is dan ook aandacht voor het effect van andere domeinen hierop: ‘In een wijk met minder jeugdhulp dan verwacht leveren wellicht andere sectoren zoals de huisarts of het onderwijs veel hulp, waardoor de stap naar de jeugdhulp kan worden voorkomen. Maar het is ook mogelijk dat het aanbod onvoldoende is om de benodigde hulp te verlenen, of dat de hulp te weinig toegankelijk is’.

Het model dat met het onderzoek is ontwikkeld kan met behulp van gegevens over een wijk een groot gedeelte van het gebruik van jeugdhulp in wijken voorspellen en verklaren, maar in sommige gevallen wijkt de realiteit nog steeds (sterk) af van de voorspelling van het model. Omdat verschillen niet kunnen worden verklaard met kwantitatief onderzoek, gaat het PLC verder kwalitatief onderzoek verrichten om de inzichten te vergroten en verdiepen.