Nieuwsbrief 05/02: Het zorgstelsel in de steigers

Het zorgstelsel in de steigers

Inleiding

Welkom bij de eerste BOUF-nieuwsbrief van dit jaar!

In onze laatste nieuwsbrief hebben we stilgestaan bij de kwetsbaarheden van het Nederlandse zorgstelsel en de wijze waarop deze in 2020, versterkt door de gevolgen van Covid-19, zijn blootgelegd. Het jaar 2021 zal daarentegen (hopelijk) in het teken staan van de ‘wederopbouw’ en het verstevigen en verbeteren van het zorgstelsel.

De eerste stap is in januari al gezet. In de discussienota ‘Zorg voor de toekomst’ zijn de kritische punten duidelijk in beeld gebracht en beleidsopties aangedragen om te komen tot een toekomstbestendig zorgstelsel. Het veld is via een internetconsultatie op de discussienota betrokken. De uitkomsten worden verwerkt in een contourennota. Deze nota zal voorstellen bevatten om de continuïteit van de Nederlandse gezondheidszorg te waarborgen.

Vooruitlopend op dit bijzondere (verkiezings)jaar staan we in deze nieuwsbrief stil bij een aantal belangrijke thema’s. Vanuit onze vaste structuur legal, lobby en bestuur & governance zoomen wij in op diverse thema’s.

BOUF Legal
Loubna Boufrach

LEGAL

Data: Gedragscode vóór de overheid?!

De stemmen die – onder meer naar aanleiding van de Covid-19 pandemie – roepen om een grondige herziening van het zorgstelsel (lees: striktere aansturing en financiering) kunnen leiden tot een grote(re) ‘datahonger’ bij de overheid.

‘Data in de zorg’ wordt door overheid en politiek te pas en te onpas gebruikt. Het onderwerp kan worden benaderd als een containerbegrip, voorbijgaand aan het feit dat deze container gevuld zal zijn met kisten van verschillende afmetingen. Elke kist vertegenwoordigt zijn eigen nut en noodzaak om bepaalde gegevens op te vragen: besluit op maat.

‘Data in de zorg’ is daarnaast een beladen thema, er bestaat een haat-liefde verhouding tussen het ‘meer willen weten over’ en ‘wordt er eigenlijk niet teveel gevraagd?’. Welk aspect van deze twee emoties overheerst kan afhankelijk zijn van het doel van de data-uitvraag. Het gebruiken van data ten behoeve van het ontwikkelen van nieuwe therapieën bij ernstige aandoeningen of ter verkrijgen van inzicht in het tempo waarmee een virus zich verspreidt ‘voelt’ wellicht anders dan data die vereist zijn ter voorkoming van zorgfraude.

Om bij dit laatste onderwerp stil te staan. Het betreft een legitiem doel: zorggelden dienen op de juiste wijze te worden besteed. De vraag die hierbij echter kan worden gesteld is tot hoever de informatie uitvraag door de overheid inzake ‘voorkoming van zorgfraude’ mag reiken. Recent stonden op de agenda van de Tweede Kamer (van de Vaste Commissie voor VWS) twee wettelijke regelingen met als insteek het voorkomen van zorgfraude. Het betrof de Regeling jaarverantwoording Wmg voortvloeiend uit, de nog in werking te treden, Wet toetreding zorgaanbieders (Wtza) en het wetsvoorstel Wet bevorderen samenwerking en rechtmatige zorg (Wbsrz). (Twee onderwerpen waar BOUF recent bij betrokken is geweest en voor haar cliënten een mooi resultaat heeft bereikt.)

Een juridische en inhoudelijke analyse van beide regelingen laat zien dat desbetreffende informatiebehoefte van de overheid als disproportioneel kan worden gekwalificeerd: het opvragen van de hoeveelheden (financiële en persoons)gegevens staat op zeer gespannen voet met het doel. Vindt er door de overheid niet teveel controle op, en inmenging in, de bedrijfsvoering van een zorgaanbieder plaats? Daarnaast maken deze regelingen onvoldoende duidelijk dat de informatie niet op een minder ingrijpende wijze verkregen kunnen worden (subsidiariteitsbeginsel) en ligt een forse stijging van de administratieve lastendruk in het verschiet. Laat staan wat een dergelijke uitvraag op emotioneel vlak kan doen met de zorgaanbieder.

In de wereld van de kunstmatige intelligentie gaan geluiden op voor een gedragscode voor de makers van algoritmes en automatische systemen.[1] Het doel hiervan is de makers van IT-programma’s verantwoordelijk te maken voor hun daden en hen argumentatie te geven om nee te zeggen bij een onethisch verzoek. Een dergelijke gedragscode zal centraal komen te staan in hun werk en maakt hen verantwoordelijk. Vanuit rechtsfilosofisch oogpunt interessant om een dergelijke (ethische) gedragscode eens te verkennen in relatie tot de databehoefte van de overheid.

Hebt u behoefte aan extra juridische duiding? Neemt u dan telefonisch contact op met Danielle Kikken via 06 – 16175789.

LOBBY

Het politiek eigenaarschap van de gezondheidszorg

De Tweede Kamerverkiezingen zijn in aantocht. Onderzoeksbureaus zijn druk in de weer de stemming in het land te peilen. Op dit moment wordt de gezondheidszorg als het meest prangende thema onder de bevolking gezien. Maar wat betekent dit voor het stemgedrag van de kiezer, welke partijen zijn hierbij gebaat, wat is hun visie op de zorg en wat zijn hiervan de concrete gevolgen?

De cijfers

Uit onderzoek van I&O Research van december 2020 blijkt dat het merendeel van de ondervraagden (35%) vindt dat politieke partijen bij de Tweede Kamerverkiezingen extra aandacht moeten besteden aan de gezondheidszorg.[2] Hiermee is de gezondheidszorg, net als in oktober en november van dat jaar, het meest genoemde thema onder kiezers. Partijen die volgens de kiezers de beste oplossingen hebben – de zogenoemde ‘issue owners’ – kunnen dit verzilveren door het verkrijgen van extra stemmen tijdens de verkiezingen. Een interessant gegeven is dat een duidelijke ‘eigenaar’ op het issue gezondheidszorg (nog) ontbreekt. Daar waar de SP in 2012 door bijna 30% van de kiezers werd gezien als de partij met de beste oplossingen voor problemen in de gezondheidszorg (gevolgd door de PvdA met 20%),[3] zien we nu dat de VVD, PVV, CDA, D66, GroenLinks, SP en PvdA allemaal binnen 10 procentpunt van elkaar worden beoordeeld.[4] Gezien het feit dat het thema gezondheidszorg de komende zes weken relevant blijft – ook versterkt door de OMT adviezen – valt er voor de partijen hier nog het nodige te winnen of te verliezen…

De politieke inhoud

Mocht de gezondheidszorg één van de arena’s worden gedurende de campagne van 2021, dan zullen er een aantal fundamentele verschillen gaan opvallen. Zo waren er eind vorig jaar al felle plenaire debatten over de structurele loonsverhoging voor het zorgpersoneel, waarbij de politiek zich niet van haar mooiste kant liet zien. Daarnaast laten de verkiezingsprogramma’s eigen accenten zien.

• D66, PvdA en GroenLinks hebben aandacht voor de gezondheidsongelijkheid in Nederland waarbij de sociaaleconomische status van burgers in grote mate bepaalt hoe gezond mensen zijn en blijven. Daarnaast wil D66 een verandering zien in het vergoedingenstelsel waardoor er meer nadrukt komt te liggen op de toegevoegde waarde voor de patiënt in plaats van het aantal geleverde behandelingen.
• De VVD wil de menselijke maat terug in de zorg waarbij de bureaucratie vermindert en er wordt geïnvesteerd in flexibele capaciteit en voldoende zorgpersoneel voor een robuuste zorgsector.
• De SP wil dat de lasten voor de zorg inkomensafhankelijk worden verdeeld en pleit voor algehele toegang tot alle noodzakelijke zorg, zonder eigen risico.
• Het CDA wil goede zorg blijven garanderen door het aantrekken van voldoende personeel en het versterken van zorg in de regio. Ook met preventie, innovatie en digitalisering wordt de beschikbaarheid van zorg
• GroenLinks en SP willen – aan de hand van de herintreding van het zorgfonds – een einde maken aan de marktwerking in de zorg, de PvdA wil het beteugelen, CDA en D66 streven naar meer samenwerking en de VVD richt zich op het aanpakken van de bijkomende problemen van marktwerking in de zorg. De PvdA beklaagt zich verder over de tabaksindustrie en fastfoodindustrie die winsten boeken ten koste van de gezondheid van burgers.
• GroenLinks, D66 en de PvdA willen dat alle medisch specialisten in loondienst komen werken om disproportionele beloningen te bestrijden. Het CDA overweegt deze stap. De VVD pleit daarentegen voor een uitzondering op het verbod op winstuitkering voor de medisch-specialistische zorg.
• De VVD zet zich in voor een andere manier van bekostiging waarbij wordt gewerkt met een eigen bijdrage per behandeling met als maximum de hoogte van het eigen risico. Tot aan de invoering van de eigen bijdrage pleit de VVD – even als het CDA – voor een bevriezing van het eigen risico. Ook D66 is voor een eigen bijdrage maar stelt een maximum van €100,- per behandeling en €400,- per jaar. De linkse partijen bepleiten unaniem voor een afschaffing van het eigen risico.

Turbulente tijden

Electoraal gezien kunnen partijen goed garen spinnen bij de gezondheidscrisis als dominant probleemkader. Anderen zullen dit kader willen verlaten om de aandacht te vestigen op onderwerpen zoals klimaat, sociale zekerheid, migratie of de arbeidsmarkt, waar zij door meer kiezers worden gezien als competente partij. Veel zal afhangen van de Engelse variant van het virus en de maatregelen die overbelasting van het zorgstelsel moeten voorkomen. De macht van de demissionaire kabinetspartners bij het bepalen van de mate van relevantie voor een bepaald thema is op deze manier toch groter dan de demissionaire status doet vermoeden.

Het momentum is cruciaal

Hoe belangrijk het momentum kan zijn tijdens verkiezingen zagen we aan een vreselijk voorval voorafgaand aan de Provinciale Statenverkiezingen van 2019. Het betrof de schietpartij in een tram in Utrecht door een Islamitische man geboren in Turkije. Deze gebeurtenis richtte alle aandacht in het publieke debat op immigratie en de multiculturele samenleving. Forum voor Democratie werd onverwachts de grootste partij. Met de aanhoudende dreiging van de Engelse variant en het uitblijven van grootschalige vaccinatie kan geconcludeerd worden dat de gezondheidszorg een urgent thema blijft tot aan de verkiezingen halverwege maart. De tijd moet uitwijzen wie dan zijn kaarten het beste heeft geschud.

Hebt u behoefte aan verdere duiding? Neemt u dan contact op met onze adviseur politiek en bestuur drs. Jesse Satink 06-271 959 25

BESTUUR & GOVERNANCE

Passen in de zorg van de toekomst

De centrale term bij de herziening van het zorgstelsel is ‘passende zorg’. Zorg dat past, dat evidence-based en doelmatig is, uitgevoerd door de juiste zorgprofessional, op de juiste plek en gericht op de ervaren gezondheid van de patiënt. Dit moet resulteren in minder benodigd personeel, minder tijd en dus minder kosten. Zo blijft de zorg in Nederland betaalbaar en van hoge kwaliteit. Het insinueert ook dat er op dit moment veel ongepaste, inefficiënte en ondoelmatige zorg wordt geleverd. Achter deze zorg zitten zorgaanbieders en zorgverleners die vanuit hun passie en overtuiging proberen bij te dragen aan de algehele gezondheid van Nederlanders. Zij moeten dingen anders gaan doen of passen volgens sommigen niet meer in het zorgstelsel. Het is niet verbazingwekkend dat de oplossingen voor de problemen in de zorg maar moeilijk tot uitvoering komen, over je eigen schaduw heen springen kan eng zijn.

Doorzettingsmacht

Bestuursvoorzitter van de Nederlandse Zorgautoriteit Marian Kaljouw hield onlangs een pleidooi voor het toewijzen van doorzettingsmacht aan toezichthouders om de impasses te doorbreken. “Iedereen is het eens over het belang van preventie en uitkomstgerichte zorg, maar er verandert al vijftien jaar niks. Met alleen polderen komen we er niet”, aldus Kaljouw.[5] Door dergelijke doorzettingsmacht te beleggen bij de NZa, IGJ en het ZiN wordt de continuïteit gewaarborgd en blijft de inhoudelijke kant van het beleid een zaak voor professionals en patiënten.

Participeren

De bovengenoemde aanpak kan voor zorgaanbieders en haar beroepsorganisaties dreigend overkomen. Het brengt ze in een lastig parket; ‘Hoe pas ík in de zorg van de toekomst?’. Het is raadzaam je voor te bereiden en mee te denken. Verkondig de eigen visie op zaken, ga in gesprek met de desbetreffende partijen en herzie de structuren in de eigen organisatie waar nodig. Pas en meet zo uw organisatie of beroepsgroep in het nieuwe zorgstelsel. Alleen maar de hakken in het zand versterkt slechts de roep om doorzettingsmacht.

Hebt u behoefte aan verdere duiding? Neemt u dan contact op met onze adviseur politiek en bestuur drs. Jesse Satink 06-271 959 25

Kunstzinnige noot

“Loods” (Vlissingen, juli 2020).

Grote transformaties, zoals herzien van een zorgstelsel, dienen subtiel en behoedzaam de haven te worden ingeloodst.

(D. Kikken)

[1] Geertrui Mieke De Ketelaere, Mens versus machine, Artificiële intelligentie ontrafeld, Pelckmans, pagina 156, 157.
[2]I&O Research. (2020, december). I&O Zetelpeiling december
[3] Damstra, A. (2020, 10 juni). De media als spelverdeler: over partijen, issues en eigenaarschap | Wiardi Beckman Stichting.
[4]Kanne, P. (2020, 19 nov). Kan de VVD de verkiezingen van 2021 verliezen? | Stuk Rood Vlees.
[5] https://www.zorgvisie.nl/kaljouw-collectieve-zorgdoelen-alleen-bereikbaar-met-doorzettingsmacht/