Acute zorg in Nederland

Goede acute zorg, en een goede organisatie daarvan, is van levensbelang. Vorig jaar ontstond maatschappelijke onrust naar aanleiding van  diverse incidenten. De Tweede Kamer besloot daarop de RVS om een advies te vragen over de organisatie en financiering van acute zorg in Nederland.

Aanleiding voor de zorgen zijn de sluitingen van diverse spoedeisende hulp afdelingen (SEH’s) en huisartsenposten, en capaciteitsproblemen op verschillende SEH’s. Het advies is uiteraard extra relevant in het licht van de coronacrisis. Verschillende Kamerleden vragen zich af of  door de Rijksoverheid op een juiste manier regie wordt gevoerd over de borging van publieke waarden van acute zorg: kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van zorg. De vragen die de RVS in zijn advies behandelt zijn de volgende:

• Zijn de publieke waarden van acute zorg voldoende geborgd door de vormen van regie gezien de huidige ontwikkelingen in de acute zorg?
• Welke andere vormen van regie zijn denkbaar voor de borging van de publieke waarden in de acute zorg? Met in het bijzonder aandacht voor burgerbetrokkenheid en de legitimiteit van het overheidshandelen.

Regie

Bij de organisatie van acute zorg oefenen verschillende partijen invloed uit: zorgverzekeraars, zorgaanbieders, professionals, gemeenten en patiënten. De Rijksoverheid is systeemverantwoordelijke voor het functioneren van het stelsel. Het garanderen van aanspraak op goede zorg is in lijn met de grondwettelijke zorgplicht van de overheid (art. 22 Gw). Naast systeemverantwoordelijk is de overheid ook samenwerkingspartner van de verschillende veldpartijen. Regie wordt in deze context opgevat als ‘het tegelijkertijd richting geven aan wat de verschillende partijen doen én ruimte maken voor het vermogen van partijen om te doen wat ze zelf willen en kunnen.’

Zorgaanbieders en zorgverzekeraars krijgen in het stelsel relatief veel ruimte om de organisatie, prijs en kwaliteit van acute zorg te regelen. De overheid borgt de publieke waarden en heeft daar verschillende instrumenten voor. Zij kan bijvoorbeeld de wet- en regelgeving aanpassen om de organisatie te wijzigen en faciliteert via het Zorginstituut Nederland (ZIN) sturing door middel van kwaliteitskaders.[1] Daarnaast zijn er minder directe vormen van regie, waaronder het maken van bestuurlijke afspraken en het inzetten van beleidsprogramma’s.

Regie op toegankelijkheid schiet tekort

De RVS constateert drie verschillende narratieven rond de gewenste regie van de overheid bij acute zorg. Deze verhalen geven elk een andere invulling aan wat ‘goede’ acute zorg inhoudt, te weten:

(a): goede acute zorg is zorg van de hoogst mogelijke medische kwaliteit;

(b): goede acute zorg is zorg die voor iedereen voldoende toegankelijk is;

(c): goede acute zorg is zorg die voor iedereen betaalbaar is.

Daarbij merkt de RVS op dat momenteel voornamelijk medische kwaliteit en betaalbaarheid een dominante rol hebben bij die vormgeving van het acute zorgaanbod. Deze deelbelangen zijn dan ook expliciet verbonden aan belangrijke partijen binnen de acute zorg: de zorgaanbieder en zorgverzekeraars. De huidige vorm van regie op toegankelijkheid van acute zorg schiet volgens de RVS tekort. Er is geen expliciet deelbelang verbonden aan toegankelijkheid en er is onduidelijkheid over de medische onderbouwing van toegankelijkheidsnormen en de handhaving. De NZa houdt dan wel toezicht, maar er zijn weinig consequenties verbonden aan het overtreden van toegankelijkheidsnormen. Toegankelijkheid van acute zorg kan hierdoor sterk verschillen per regio.

De RVS concludeert dat de Rijksoverheid de publieke waarden in theorie borgt, maar dat in de praktijk te zien is dat de waarden met elkaar (kunnen) conflicteren. Dat maakt de besluitvorming rond de organisatie van acute zorg complex. Het tekortschieten van regie op toegankelijkheid zet de legitimiteit van de overheid als systeemverantwoordelijke onder druk.

Centrale vraagstukken voor regie op acute zorg

De RVS destilleert vier centrale vraagstukken voor regie op acute zorg:

(1) Wat zijn goede toegankelijkheidsnormen voor acute zorg en hoe moeten deze gehandhaafd worden?

(2) Hoe kan de legitimiteit verbeterd worden van de besluitvorming over zaken die het regionaal publieke belang raken?

(3) Hoe kunnen zorgaanbieders en zorgverzekeraars meer met elkaar samenwerken op het gebied van acute zorg?

(4) Hoe kan innovatie gerealiseerd worden die acute zorg toegankelijk kan houden?

Lees hier verder over de visie van de RvS.